ندای تندرستی/ گواتر و آشنایی با عوامل آن

گواتر چيست
به بزرگ شدن غيرطبيعي غده تيروييد گواتر گفته مي‌شود. مهم است كه بدانيم وجود گواتر الزاماً به معني اختلال در عملكرد تيروييد نيست بلكه گواتر مي‌تواند در غده تيروييد با توليد هورمون بيش از ميزان طبيعي (پركاري تيروييد) كم‌تر از ميزان طبيعي (كم‌كاري تيروييد) يا به ميزان طبيعي ايجاد شود. وجود گواتر نشان‌دهنده وجود شرايطي است كه باعث رشد غيرطبيعي تيروييد مي‌شود.

چه عواملي باعث ايجاد گواتر مي‌شود
يكي از شايع‌ترين علل تشكيل گواتر در سطح جهان كمبود يد است. البته اين علت در حال حاضر به طور شايع مشاهده نمي‌شود و در ايران نيز تقريباً ريش كن شده است. نقش اوليه و مهم تيروييد جذب يد از جريان خون براي ساخت هورمون تيروييد است. اگر غده تيروييد به ميزان كافي يد در دسترس نداشته باشد نمي‌تواند به ميزان كافي هورمون بسازد. بنابراين فرد با كمبود يد فرد دچار كم‌كاري تيروييد مي‌شود. به دنبال اين رويداد غده هيپوفيز در مغز پايين بودن سطح هورمون تيروييد را به صورت يك پيام دريافت مي‌كند و در قبال آن به تيروييد پيام مي‌فرستد. نام اين پيام هورمون تحريك‌كننده تيروييد يا TSH است. همانطور كه از نامش پيداست اين هورمون غده تيروييد را براي توليد هورمون و افزايش اندازه تيروييد تحريك مي‌كند. اين رشد غيرطبيعي اندازه تيروييد گواتر ناميده مي‌شود. در نتيجه كمبود يد يكي از علل ايجاد گواتر است.
علت شايع‌تر ايجاد گواتر، التهاب تيروييد با عنوان «هاشيموتو» است. اين بيماري يك نوع بيماري خود ايمني است كه درنتيجه آن غده تيروييد بد اثر فعاليت سيستم ايمني خود بيمار تخريب مي‌شود. در حالي كه تخريب پيشرفت مي‌كند غده تيروييد قادر نخواهد بود به ميزان كافي هورمون توليد كند.غده هيپوفيز با دريافت اين پيام يعني كاهش سطح هورمون تيروييد، TSH بيشتري براي تحرك تيروييد ترشح مي كند. اين تحريك باعث رشد تيروييد و ايجاد گواتر مي‌شود.
علت ديگر بروز گواتر بيماري گريوز است. در اين بيماري سيستم ايمني فرد پروتييني به نام ايمونوگلوبولين تحريك‌كننده تيروييد (TSI) توليد مي‌كند .TSI مانند TSH باعث تحريك رشد غده تيروييد و ايجاد گواتر مي‌شود. همچنين  TSI باعث تحريك غده تيروييد براي توليد بيش از اندازه هورموني شود (پركاري تيروييد) و چون غده هيپوفيز متوجه وجود هورمون تيروييد بيش از ميزان طبيعي مي‌شود، ترشح TSH را متوقف مي‌كند. علي رغم اين موضوع غده تيروييد به رشد و افزايش توليد هورمون ادامه مي‌دهد. بنابراين بيماري گريوز باعث ايجاد گواتر و پركاري تيروييد مي‌شود.
يكي از علت‌هاي ديگر بروز گواتر چند گره اي است و افراد مبتلا به اين اختلال دچار بزرگي غده تيروييد ناشي از وجود يك يا چند گره در غده خود هستند. اين بيماري با احساس وجود گره در غده در هنگام معاينه مشخص مي‌شود. بيماران مي‌توانند با يك گره بزرگ و چند گره كوچكتر يا گره‌هاي متعدد در غده تيروييد به نزد پزشك متخصص معرفي مي‌شوند. علت اين نوع از گواتر به خوبي مشخص نشدن است.

گواتر چگونه تشخيص داده مي‌شود
گواتر معمولاً در زمان معاينه باليني و زماني كه بزرگي غده تيروييد در معاينه مشخص باشد تشخيص داده مي‌شود. مهم است كه علت گواتر مشخص شود. در قدم اول فعاليت تيروييد شما مورد بررسي قرار مي‌گيرد. اينكه آيا تيروييد شما پركار يا كم‌كار است و هر آزمايش بعدي بستگي به نتايج آزمايشات فعاليت تيروييد دارد.
اگر تيروييد شما به طور منتشر بزرگ است و شما به پركاري تيروييد مبتلا باشيد پزشك شما احتمالاً بررسي‌هاي ديگري براي تشخيص بيماري گريوز انجام خواهد داد و اگر شما به كم‌كاري تيروييد مبتلا باشيد ممكن است دچار تيروييديت هاشي موتو شده باشيد و امكان دارد آزمايشات خوني ديگري براي قطعي شدن تشخيص انجام شود.
ساير بررسي هايي كه به تشخيص علت گواتر كمك مي‌كنند ممكن است شامل اسكن يد راديواكتيو، سونوگرافي تيروييد و يا نمونه‌برداري بخ روش آسپيراسيون با سوزن باريك باشد.

چگونه درمان شود
درمان گواتر بستگي به علت آن دارد. اگر گواتر ناشي از كمبود يد در رژيم غذايي باشد (كه البته شايع نيست) شما نياز به مكمل خوراكي يد داريد و اين باعث كاهش در اندازه گواتر مي‌شود ولي معولاً گواتر به طور كامل برگشت نمي‌كند. اگر گواتر ناشي از تيروييديت هاشي موتو باشد و شما كم‌كاري تيروييد داشته باشيد، به شما هورمون تيروييد به صورت قرص روزانه داده مي شود. اين درمان سطح هورمون تيروييد بدن شما را طبيعي مي كند ولي ممكن است گواتر به طور كامل برگشت نكند. گاهي اوقات به خاطر وجود بافت اسكار (فيبروز) در غده تيروييد از نظر اندازه كوچك مي‌شود. به هر حال درمان با هورمون تيروييد از بزرگتر شدن غده تيروييد پيشگيري مي‌كند.
اگر گواتر ناشي از پركاري غده تيروييد باشد درمان بستگي به علت پركاري تيروييد دارد، در بعضي از موارد پركاري تيروييد ممكن است درمان باعث برطرف شدن گواتر شود. به عنوان مثال درمان بيماري گريوز با يد راديواكتيو معمولاً باعث كاهش اندازه يا ناپديد شدن گواتر چند گره اي با ميزان طبيعي هورمون هاي تيروييد در خون همراه هستند اين گواترها پس از تعيين تشخيص مناسب معمولاً به درمان خاص ندارند.
اگر درمان خاصي پيشنهاد نشد ممكن است به شما در مورد احتمال ابتلا به پركاري و كم‌كاري تيروييد در آينده آگاهي داده شود. به هر حال اگر مشكلاتي ناشي از اندازه بزرگ تيروييد به طور خاص ايجاد شود مثل تنگ كردن راه هوايي در آن به‌صورت ممكن است پزشك به شما پيشنهاد انجام عمل جراحي تيروييد را بدهد./ق

 بروشور گواتر
منبع: گروه تيروييد، مركز تحقيقات غدد، پژوهشگاه علوم غدد و متابوليسم دانشگاه علوم پزشكي تهران

تهيه و تنظيم: مونا عدالت يار